دکتر جمشيد ممتاز

از اساتید معروف و بین المللی حقوق بین الملل بوده و بنده در سالهای تحصيل در مقاطع ارشد این بزرگوار را از نزديک ملاقات کرده و بهره علمی از ايشان برده ام. به پاس تجليل از خدمات حقوقی بین المللی ایشان، گوشه ای از فعالیت های علمی و اجتماعی ایشان را برای آشنایی علاقمندان، دانشجويان حقوق قرار می دهم:

از اساتید برجسته دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران است که در سال ۱۳۸۳ مدیر گروه حقوق بشر دانشکده مذکور شده، نشان درجه۲ علمى ایران را در همان سال از رئیس جمهور ایران دریافت کرده و به عنوان رئیس کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل متحد نیز انتخاب شده است.

جمشید ممتاز متولد ۱۳۲۱ ازمیر ترکیه است. پدرش که دانش آموخته مدرسه نظامى سن سیر فرانسه بوده به سیاست روى آورده بود و در زمان تولد جمشید به عنوان کنسول ایران در ازمیر مشغول خدمت بوده است. بعد از تغییر محل خدمت پدرش به مصر مى رود و سال اول تا سوم ابتدایى را در مدرسه فرانسوى قاهره به تحصیل مى پردازد. در این سالها است که زبان عربى را هم فرا مى گیرد، زبانى که بعدها آن را از یاد مى برد. البته از خاطرات آنجا هم چیزهایى به یاد دارد.

فوتبال بازى کردن با بچه هاى قاهره اى و اینکه در ۹ سالگى زمانى که پدرش کاردار ایران در مصر بوده، دکتر مصدق را در سفارت ملاقات مى کند.

دکتر مصدق نخست وزیر ایران در سالهاى ۳۲ – ۱۳۳۰، در ۱۴ مهرماه ۱۳۳۰ تصمیم می گیرد شخصاً و به همراه دکتر حسین فاطمى(معاون سیاسى نخست وزیر)، حسین نواب(وزیر مختار ایران در هلند)، و جمعى از کمیسیون مختلط نفت، از جمله دکتر متین دفترى، درجلسه شوراى امنیت سازمان ملل حضور یابد و در ماجراى شکایت انگلیس از دولت ایران در قضیه ملى شدن صنعت نفتِ ایران، به دفاع از موضع ایران بپردازد. دکتر مصدق بعد از ۴۲ روز مذاکره با ترومن رئیس جمهور آمریکا و مک گى معاون وزیر خارجه آن کشور و حضور در جلسه سازمان ملل، آمریکا را ترک و پس از توقفى کوتاه در آمستردام وارد مصر مى شود و در واقع به دعوت نحاس پاشا نخست وزیر محبوب مصر براى سفر به آن کشور پاسخ مثبت مى دهد. نخست وزیر وقت ایران در زمان اقامتش میهمان خانواده جمشید ممتاز بوده و شبها به هتلى در قاهره مى رفته است.

دکتر ممتاز درباره آن ایام مى گوید:

«مردم قاهره به شدت از دکتر مصدق استقبال کردند و دور ساختمان سفارت ایران جمع شده بودند. اتفاقاً وقتى که دکتر مصدق به سفارت آمد من را بوسید. دانشگاه الازهر هم به ایشان دکتراى افتخارى اعطا کرد».

پس از سفر به فرانسه، جمشید ممتاز کلاسهاى چهارم تا هشتم تحصیلاتش را در مدرسه فرانسوى هاى تهران ادامه مى دهد و چند سال پایانى تحصیلات، دبیرستانش را در مدرسه شبانه روزى پرو وان پاریس طى مى کند و در سال ۱۳۴۰ دیپلم علوم طبیعى را دریافت می کند. سپس تحصیلات خود را در همان کشور در رشته حقوق تا مقطع دکترا ادامه مى دهد؛ تز دکتراى او «نظام حقوقى بستر زیر دریاها» بوده است.

«تزم در مورد بهره بردارى از منابع دریایی اى است مانند منگنز و کبالت که در بستر دریاها قرار دارد. آن زمان تصور مى شد که مى توان به سرعت از این منابع بهره بردارى کرد و عایدات فروش این منابع را براى اداى قروض کشورهاى جهان سومى در نظر گرفت».

استاد بانفوذ او – خانم باستید – که پدرش رئیس دیوان دائمى دادگسترى و شوهرش در چندین نوبت در فرانسه به مقام وزارت رسیده، کارى مى کند که شاگردش در زمان تحصیل در مقطع دکترا، به تدریس هم بپردازد.

در دانشکده حقوق پاریس ۱۰ استخدام مى شود و به مدت ۶ سال کار تدریس را دنبال مى کند. در سال ۱۳۵۳ به ایران باز مى گردد و استادیار دانشکده حقوق دانشگاه تهران مى شود، در سال ۱۳۵۴ ، دانشیار دانشکده شده و در سال ۱۳۶۵ به مرتبه استادى ارتقا مى یابد.

اگر چه دکتر ممتاز تز دکترایش را درباره نظام حقوقى بستر زیر دریاها گذرانده است، اما کم کم به مقوله حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه تعلق خاطر پیدا مى کند و به شکلى دفاع از این مقوله ها به دغدغه فکرى این استاد برجسته ایرانى مبدل مى شود. در سال ۱۳۸۳ به عنوان مدیر گروه حقوق بشر دانشکده حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران انتخاب شده و به شکلى جدى تر به فعالیت دراین حوزه مى پردازد.

جمشید ممتاز در زمان تحصیل در دانشگاه در سال ۱۹۶۲ با خانمى دانشجو و فرانسوى آشنا مى شود و بالاخره این آشنایى به ازدواج با یکدیگر منجر مى شود.

همسر دکتر ممتاز هم داراى مدرک دکتراى حقوق بین الملل از دانشگاه سوربن است و سالیان سال است که با همسر و سه فرزندش در ایران اقامت گزیده اند. به باور دکتر عراقى دیگر استاد برجسته دانشکده حقوق دانشگاه تهران، همسر دکتر ممتاز «زبان فارسى را به خوبى فرا گرفته واز هر ایرانى هم ایرانى تر شده».

دکتر ممتاز به عنوان ناظر اصلى در انجام طرح تقویت همکارى هاى بین المللى در زمینه حقوق بشر نیز تلاش ارزنده اى داشته است؛ دراین طرح، چگونگى ترویج و حمایت از حقوق بشر از طریق همکارى هاى بین المللى آنچنانکه درمنشور سازمان ملل متحد آمده مورد بحث قرار گرفته است.

دکتر ممتاز علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران، در دانشگاههاى پاریس ۱ و پاریس ۲ ، پاریس ۱۰ ، پاریس ۱۳ ، دانشگاه ژنو، دانشگاه کلمبیا، دانشگاه فلوریدا و دانشگاه العین امارت هم تدریس داشته است.

این استاد دانشگاه عضو هیأت نمایندگى جمهورى اسلامى ایران در مجمع عمومى سازمان ملل متحد از نشست چهل و چهارم تا پنجاه و نهم و عضو هیأت نمایندگى ایران در کمیسیون آماده سازى براى سازمان منع استفاده از سلاحهاى شیمیایى است، همچنین نماینده و سرپرست گروه مشاوران حقوقى ایران در پروندۀ انهدام سکوهاى نفتى ایران(توسط آمریکا) در دیوان بین المللى دادگسترى در سالهاى ۲۰۰۳ – ۱۹۹۲ بوده است. از سال ۲۰۰۰ تاکنون عضو کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل متحد است و در دوم ماه مه ۲۰۰۵(اردیبهشت ۱۳۸۴) به عنوان رئیس این کمیسیون انتخاب شده است. قبل ازایشان، دکتر احمد متین دفترى در سالهاى ۶۱ – ۱۹۵۷ به عضویت این کمیسیون درآمده بود.

انتخاب اعضاى این کمیسیون به این صورت است که مجمع عمومى سازمان ملل با توجه به صلاحیت فردى کسانى را که در زمینه حقوق بین الملل صاحب نظر باشند به عنوان عضو این کمیسیون بر مى گزینند.

تعداد اعضاى این کمیسیون به ۳۴ نفر حقوقدان مى رسد و از آنجا که رئیس کمیسیون باید در سال جارى از میان نمایندگان کشورهاى آسیایى انتخاب مى شد، اعضاى آن به گونه اى اجماعى از میان ۸ نفر نماینده از قاره آسیا، یک حقوقدان را به عنوان رئیس برگزینند. بالاخره ۳۳ نفر نسبت به ریاست ممتاز بر کمیسیون اتفاق نظر پیدا مى کنند و او رئیس کمیسیون مى شود. کمیسیونى که وظیفه اش تشویق توسعه تدریجى حقوق بین الملل و تدوین آنها است واجلاسیه هاى آن هم در مقر اروپایى سازمان ملل متحد در ژنو تشکیل مى گردد.

شاید تبحر دکتر ممتاز در عرصه حقوق بین الملل و قدرت نفوذ کم نظیر او در چنین انتخابى نقش اساسى داشته است.

ممتاز علت گرایش پیدا کردن خود به مقوله حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه را اینگونه بیان مى کند: «افزایش خشونت در جهان، درگیرى هاى مسلحانه، جنگ، آوارگى، ظلمى که در حق غیرنظامیان وارد مى شود زمینه را براى فعالیت بیشتر در عرصه حقوق بشر باز مى کند و آدم احساس مى کند با فعالیت در این عرصه بیشتر مى تواند مثمر ثمر باشد».

وى حدود ۱۵ سال است که فقط در مقاطع فوق لیسانس و دکترا به تدریس در حوزه هاى حقوق بشر، حقوق مخاصمات و حقوق سازمانهاى بین المللى مشغول است.

«من دانشجویانم را خیلى دوست دارم وخیلى به آنها علاقه مندم، لطفى که دانشجویان ایرانى به من دارند در خارج از کشور وجود ندارد. اینجا من بیشتر احساس آرامش مى کنم. من کشورم را دوست دارم و تا آنجا که بتوانم به کشورم خدمت مى کنم».

او اعتقاد دارد که یک استاد صرفاً نباید به فکر درآمد باشد. وى که در هیأت هاى نمایندگى دولت ایرانى به خارج از کشور مى رود و روزانه حدود ۶۰ دلار دریافتى دارد، اقامت درخارج از کشور را که مى تواند منجر به کسب درآمد بیشترى براى او و خانواده اش باشد برماندن در زادگاهش ترجیح نمى دهد.

او بر این باور است که: «من فکر مى کنم به اندازه کافى خانواده ام در رفاه هستند. اگر من مى خواستم در خارج از کشور زندگى کنم در زمان ناامنى ناشى از جنگ باید مى رفتم و یا مثلاً باید وکیل مى شدم تا درآمد زیادى کسب کنم»؛ و اضافه مى کند: «هدف من این است که تا زمانى بتوانم تحقیق بکنم و به مملکت ام خدمت کنم و بکوشم دانشجویانى را تربیت کنم که جایگزین ما شوند».

خانم دکتر نسرین مصفا استاد دانشکده حقوق وعلوم سیاسى دانشگاه تهران دربارۀ استادش مى گوید: «ایشان فقط استاد ما نیستند، ایشان محور شاگردان شان هستند، امیدوارم همیشه مثل آفتاب باشند، همانطور که به ما رسم زندگى کردن را یاد دادند، امیدوارم که ما به عنوان شاگردان دکتر ممتاز بتوانیم به این جامعه خدمت کنیم».

دکتر درودیان در مراسم بزرگداشت دکتر ممتاز در دانشگاه تهران بیان داشت که آقاى دکتر ممتاز از در بزرگ وارد دانشگاه شدند و دکتر عراقى این نوع صحبت کردن دکتر درودیان را اینگونه تأویل مى کندکه برخى اساتید دانشگاه تحمیلى بوده اند ولى در مورد دکتر ممتاز وضعیت فرق مى کرده و دانشگاه با توجه به سطح معلومات و علم ایشان وى را استخدام نموده است.

دکتر ممتاز اینگونه به علایق خود اشاره مى کند:

«من خیلى سفر را دوست دارم، پیاده روى را هم خیلى دوست دارم ولى فرصت نمى کنم. از رانندگى هم بدم نمى آید، دوست دارم با ماشین بروم و مناطق مختلف ایران را ببینم که متأسفانه فرصت نمى کنم، با پسرم یک زمانى فوتبال بازى مى کردم».

در نهایت هم نقش روز افزون ایران در جامعه بین المللى را تمنا دارد.

دکتر جمشید ممتاز در یک نگاه

* جمشید ممتاز، متولد ۱۳۲۱

* اخذ دیپلم علوم طبیعى از دبیرستان پرووان پاریس، ۱۳۴۰ (۱۹۶۱)؛

* اخذ مدرک لیسانس حقوق سیاسى و عمومى از دانشکدۀ حقوق و اقتصاد دانشگاه پاریس، ۱۳۴۴ (۱۹۶۵)؛

* اخذ مدرک لیسانس علوم سیاسى از مدرسۀ مطالعات سیاسى دانشگاه پاریس، ۱۳۴۷ (۱۹۶۸)؛

* اخذ مدرک فوق لیسانس(دیپلم) حقوق عمومى از دانشکدۀ حقوق دانشگاه پاریس ۲، ۱۹۶۸؛

* اخذ مدرک دکتراى حقوق بین الملل و حقوق عمومى از دانشگاه پاریس ۲، ۱۹۷۱؛

* عضو هیأت علمى دانشکده حقوق دانشگاه پاریس ۱۰، ۷۴-۱۹۶۸؛

* استادیار دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۴؛

* دانشیار دانشگاه تهران در سالهاى ۵۹ – ۱۳۵۴ و از سال ۱۳۶۲ تا سال ۱۳۶۵؛

* استاد دانشگاه تهران از سال ۱۳۶۵ تا کنون؛

* عضو هیأت علمى دانشکدۀ روابط بین الملل وزارت خارجه درسالهاى ۸۰ – ۱۳۷۰؛

* مدیر گروه حقوق بشر دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران از سال ۱۳۸۳؛

* عضو مؤسس و رئیس انجمن مطالعات حقوق بین الملل از سال ۱۳۸۱ تاکنون؛

* عضو انستیتو حقوق بشر سان رمو؛

* عضو انجمن حقوق بین الملل؛

* عضو انجمن فرانسوى حقوق بین الملل؛

* عضو شوراى آکادمى حقوق بین الملل لاهه؛

* مشاور حقوقى کمیته بین الملل صلیب سرخ؛

* عضو هیأت تحریریۀ سالنامۀ حقوق بشر دوستانه بین المللى در هلند؛

* دریافت نشان درجۀ ۲ علمى دانش از رئیس جمهور ایران، ۱۳۸۳؛

* تألیف ۶۰ مقاله به زبان هاى مختلف در زمینۀ حقوق بشر، حقوق بشر دوستانه، حقوق دریاها، حقوق محیط زیست، حقوق جنگ و تروریسم بین المللى در نشریات معتبر بین المللى؛

* تألیف کتاب حقوق دریاها، انجام طرح تحقیقاتى حقوق بین المللى جنگ ایران و عراق و موضع سازمان ملل، انجام طرح تحقیقى تعلیق مخاصمه و نظارت بر انجام طرح تقویت همکارى هاى بین المللى در زمینۀ حقوق بشر.